پاسخ اجمالی:
پیامبر(ص) در سال دهم با افراد بسیارى براى حج راهى مکّه شدند. بعد از حج در روز هجدهم ذى حجّه، پیامبر(ص) به فرمان الهی در هوایی بسیار گرم در غدیر خم توقف کرد و دستور داد رفتگان باز آیند و آیندگان برسند، سپس از چگونگى انجام رسالت، و صداقت خود در ابلاغ و بر اولویّت خود بر آنان و از ثقلین، گواهى گرفت آنگاه دست على(ع) را بالا آورد و فرمود: مَن کُنتُ مَولاه، فعلىٌّ مولاه.

پاسخ تفصیلی:
پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله)، به سال دهم هجرت، آهنگ حج کرد و مردمان را از این قصد، آگاه کرد. بدین سان، افراد بسیارى براى حج گزارى راهى مکّه شدند تا با پیامبر خدا حج بگزارند و مناسک حج را از آن بزرگوار بیاموزند.

پیامبر(صلى الله علیه وآله) با مسلمانان ، حج گزارد و به سوى مدینه حرکت کرد. در روز هجدهم ذى حجّه، پیامبر(صلى الله علیه وآله) در حالى که افراد بسیارى پیش تر از او و قافله هاى بسیارى نیز پس از وى حرکت مى کردند، به سرزمینى با نام «غدیر خم»، در وادى جُحفه (محلّ جدا شدن راه اهل مدینه و مصرى ها و ...) رسید، در شرایطى که آفتاب، اوج گرفته بود و بى امان، بر زمین حرارت مى ریخت.
پیامبر(صلى الله علیه وآله) به فرمان الهى، دستور داد که سواران و پیادگان توقّف کنند و رفتگان باز آیند و آیندگان برسند. حرارت نیم روز، مردمان را آزار مى داد و لباس ها و مَرکب ها سایه بان شده بودند. پیامبر(صلى الله علیه وآله) بر انبوهى از جهاز شتران، بالا رفت و خطبه آغاز کرد. خداى را سپاس گفت و از این که به زودى از میان آنان خواهد رفت، پرده برگرفت و از آنان خواست که درباره چگونگى انجام رسالت وى، گواهى دهند. مردمان، یکسر فریاد برآوردند: گواهى مى دهیم که تو ابلاغ کردى و خیرخواهى و مجاهده نمودى. پس خدا به تو جزاى خیر دهد!
آن گاه، براى آماده سازى مردمان براى شنیدن آخرین پیام، بارها از صداقت خویش در ابلاغ و از «ثقلین» سخن گفت و جایگاه والاى خود را در میان امّت، نمایان ساخت و بر اولویّت خود بر آنان، گواهى خواست که پاسخ هاى بلند و یک صدا شنید.

آن گاه، دست على(علیه السلام) را گرفت و بالا آورد و با شکوهى شگرف و فریادى بس رسا فرمود: «مَن کُنتُ مَولاه، فعلىٌّ مولاه»؛ (هر که من مولاى اویم، پس على مولاى اوست).
پیامبر(صلى الله علیه وآله) سه بار، این جمله را تکرار کرد و براى پذیرندگان ولایت على(علیه السلام) و دوستداران و یاوران او دعا کرد.
بدین سان، پیامبر خدا در نهایت تدبیر و آگاهى و در میان ده ها هزار انسانِ به حج آمده، «ولایت و خلافت على(علیه السلام)» را رقم زد.

منبع: دانش نامه امیرالمومنین، محمّد محمّدی ری شهری، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، چاپ اوّل، ج 1، ص 534.

مطالب مرتبط:
منظور از «مولا» در حدیث غدیر چیست؟
در غدیر خم چه اتّفاقى افتاد؟
آیا اعاى ابن تیمیه مبنى بر نبودن جمله «اللهم وال من والاه...» در حدیث غدیر صحیح است؟
آیا «مولى» در حدیث غدیر به معناى «محب» و «ناصر» نیست؟